Een 18de eeuwse valkuijl  of                                        Hoe het komt dat men denkt dat                               Hendrick  Hamel in Gorinchem overleed

De gemiddelde mens weet maar weinig van zijn voorouders. Natuurlijk circuleren in iedere familie anekdotes over familieleden en verhalen over aangedaan leed, heldendaden of een vette erfenis die al dan niet misgelopen is. Maar of ze echt zo waar zijn als de overlevering en de verteller ons willen doen laten geloven, is nog maar de vraag. Vandaag de dag is het nazoeken van de familie-geschiedenis een veel beoefende hobby waarbij naarstig gezocht wordt naar een schriftelijke bevestiging van geboorte, huwelijk of overlijden. Als het immers ergens genoteerd staat is het waar. Of soms toch niet?

Jan van Kuijl werd volgens zijn eigen opgave op 24 april 1698 geboren en overleed op 11 februari 1742 te Gorinchem. In zijn korte leven heeft hij zich bezig gehouden met het samenstellen van de stambomen van schepenen van Gorinchem tussen 1315-1550 en de daaruit voortvloeiende nazaten. Dit alles kwam, versierd met wapens, in een boek terecht waarvan een exemplaar in het Regionaal Archief van Gorinchem berust. Het ziet er uit als een levenswerk waar veel tijd aan besteed is. Ongetwijfeld is veel tijd gaan zitten in het tekenen van de vele wapens die het boek sieren.

Dat op blad 33 van dit boek een tak van de familie Hamel voorkomt, kan te maken hebben met het feit dat Dirck Fredericksz Hamel gehuwd was met Margrieta Verhaar wier familie voldeed aan het uitgangspunt en tot de schepenen van de stad had behoord. Volgens het overzicht kreeg het echtpaar 4 kinderen. Bij de oudste twee staat een geboortejaar, de namen van hun partners en het aantal kinderen. Bij het derde kind ontbreekt de geboortedatum zoals ook geen data van geboorte, huwelijk of overlijden bij de beide ouders vermeld zijn. Bij het vierde kind, Hendrick, ontbreekt ook de geboortedatum maar bij hem wordt uitgebreider stil gestaan bij zijn overlijden en het noodlot dat hem trof

. “Henderik Hamel is naar Oost-Indie gevaare, en comende van daer om naar Jappan te reijsen is door een orcaan schipbreuck leijdende op’t eyland Corea gesmeeten en aldaar in slaverij 13 jaar gehouden vlucht met een boot naar Jappan en komt alzoo weeder tot Gorkum. Rijst voor de tweede mael naar Indie en komt weeder tot Gorkum en sterft aldaer nog vrijer zijnde den 12. febr. 1692.”

Het zou mij niet verbazen als deze veel geciteerde tekst uiteindelijk de doorslag heeft gegeven om deze familie op te nemen in het wapenboek en de afstamming van zijn moeder daar ondergeschikt aan is. Immers Hendrick Hamel had zijn avontuur in 1666 beschreven en het boek, “Het journael van de ongeluckige reyse van ’t jacht de Sperwer”, was een succes gebleken dat in meerdere talen uitgegeven was. Ook de Amsterdamse burgermeester Nicolaas Witsen had in zijn beroemde boek “Noord en Oost Tartarye”, dat in 1692 was verschenen (een tweede editie verscheen in 1705), uitgebreid stil gestaan bij het verhaal van de ondergang van de Sperwer en had van twee voormalige medeschipbreukelingen aanvullende informatie gekregen. Hierdoor had hij de primeur de eerste woordenlijsten Nederlands-Koreaans in de westerse wereld te publiceren.

Jan van Kuijl heeft het boek van Hendrick Hamel waarschijnlijk niet zelf gelezen nog zelf onderzoek gedaan naar de familie Hamel anders had hij daaruit af kunnen leiden dat Hendrick in 1630 Gorcum gedoopt was. Sterker nog: als Jan van Kuijl gecontroleerd had wat hij opschreef dan had hij beseft dat de informatie, die hij had gekregen, een warrige kluwen van halve en hele waarheden familiegeschiedenis was.

Zoals eerder aangegeven, heeft Van Kuijl in zijn genealogische informatie vier kinderen genoemd waarvan er drie een gezin kregen.

· Als eerste noemt hij Margried: geboren in 1643 en gehuwd met Jacob Vervooren. Dit echtpaar kreeg een zoon Corstiaan die ongehuwd en kinderloos overleed.

· Dirck Hamel wordt als tweede kind opgevoerd. Geboren in 1646 trouwt hij met Marja Hanneman uit Den Haag en in tweede huwelijk in 1717 met Anna Colmar. Van Dirck weet hij ook te vertellen dat hij met zijn eerste vrouw 24 kinderen heeft gekregen die op één na allemaal jong en ongehuwd overleden zijn. Dirck Hamel jr geboren 15 mei 1690 “zijnde een kuijpersbaas tot Amsterdam trouwt aldaar Maria Felix en won de kinderen Cornelia en Maria” zou zijn enige kind zijn dat tot volwassenheid was gekomen.

· Als derde kind noemt Van Kuijl Henderica die trouwde met Jan van Gendt. Zij krijgen volgens opgave, de zonen Adriaan, Jan en Cornelis die ongehuwd en kinderloos overlijden, zoon Willem trouwde maar stierf zonder nageslacht, Cornelis van Gend “jegenswoordig 1738 meester int weeshuis”[1] en als 6de en laatste Henderik van Gend.

· Het vierde kind van Dirk en Margrieta is de eerder genoemde Hendrick Hamel die in slavernij gehouden is in Korea en ongehuwd en kinderloos zou overlijden in 1692. Ik trek dat laatste gegeven in twijfel.

Dirck Fredericksz Hamel werd geboren rond 1594, waarschijnlijk in Gorinchem, als zoon van Frederik en Marijke Dircks Slijckoort. Hij trouwde voor de eerste keer met Anna Maria NN en kreeg uit dit huwelijk twee kinderen:

·        Frederik geboren te Schenkendorf, gedoopt Gorinchem 30 juli 1623  

·        Anna Maria geboren te Schenkendorf gedoopt Gorinchem 31 oktober 1627.

Hij trad voor de tweede keer in het huwelijk in Gorinchem op 25.7.1628 met Magrietgen Verhaer, dochter van Hendrick Verhaer en Cunera Jans van Wevelinckhoven. Samen kregen zij 4 kinderen;

·        Hendrick geboren in 1629 en overleden voor augustus 1630.

·        Hendrick gedoopt Gorinchem 22  augustus 1630

·        Goosen gedoopt Gorinchem 29 december 1632 en overleden voor 1661

·         Johannes gedoopt Gorinchem 28 februari 1635 en overleden na 1663

 Margareta overleed kort na de geboorte van het jongste kind en werd in 1635 begraven in Gorinchem waarna Dirck voor de derde keer trouwde in Gorinchem op 15.12.1638 met Eelken van Dusseldorp. Dirck overleed tussen 23 maart en 12 oktober 1641 in Gorinchem en daarbij liet hij naast de twee kinderen uit zijn eerste huwelijk ook nog de drie kinderen uit zijn tweede huwelijk na.

De bewijsbare gezinsinformatie wijkt in hoge mate af van de gezinssamenstelling van Van Kuijl. Zonder enig probleem kunnen de eerste twee kinderen bij Van Kuijl afgevoerd worden. De veronderstelde ouders Dirck en Margrieta zijn immers al ruimschoots overleden als de genoemde Margried in 1643 en Dirck in 1646 geboren worden. Van het derde kind, dochter Henderica, ontbreekt ieder bewijs. Rest alleen het vierde kind Hendrick en waarvan we weten dat hij schipbreuk heeft geleden met de Sperwer op de kust van Korea en daar dertien jaar als gevangene is geweest. Tot nu toe is in meerdere publicaties zijn overlijdensdatum, zoals genoemd in Van Kuijl, overgenomen. Het is zelfs in steen gebeiteld bij de standbeelden en herdenkingsstenen in Gorinchem en Korea. Als er al zoveel omissies vastgesteld kunnen worden wat is er dan waar van de informatie over zijn overlijden op 12 februari 1692?

Het laatste levensteken dat tot nu toe van Hendrick gevonden is, komt uit een notariële akte van 7 december 1671 voor notaris Houttuijn in ’s-Gravenhage. Hierin verklaarde Cornelis Benschop, borg te staan voor de terugbetaling van een som geld aan de Verenigde Oost Indische Compagnie geleend door Hendrick Hamel. Uit de akte blijkt dat Hendrick Hamel zich aan boord van de fluit Opmeer bevindt die zeilklaar ligt op de rede van Texel en bij de eerste goede wind uit zal varen naar Oost- Indië. Het schip verliet de rede op 11 december 1671 en kwam op 28.7.1672 aan in Tuticorin in Ceylon[i]. Van de 49 bemanningsleden was er één overleden. Tot nu toe is in het archief van de VOC geen enkel bewijs gevonden over wat er verder met Hendrick Hamel is gebeurd. Het schip blijft in de vaart tot rond 1688 maar over de bemanning is niets terug te vinden. Het scheepsregister met de namen van de bemanningsleden en hun verdere lot is niet in het archief aanwezig.

 Terug naar Nederlandse bronnen om daar een aanwijzing te vinden lijkt de enige mogelijkheid. Uit de begraafboeken van de kerk in Gorinchem is niet op te maken of Hendrick Hamel daar begraven is. Ook is niet terug te vinden dat er voor de begrafenis van Hendrick een baar of een kleed gehuurd is of dat men de klok voor hem heeft geluid. Er geen enkel spoor gevonden van het feit dat hij weer in Gorinchem gewoond heeft of dat zijn erfenis hier afgehandeld zou zijn.

Houdt het verhaal hier dan op? Nee nog niet helemaal. Want wie is die Cornelis Benschop die zich garant stelde voor Hendrick Hamel?

Cornelis Corneliszn Benschop is ontvanger der belastingen in ’s-Gravenhage. Op 18 oktober 1669 ligt hij ziek in bed en laat een testament opmaken. Hieruit blijkt dat hij een zoon is van Cornelis Benschop en Cunera Wevelinckhoven. Hij benoemt tot zijn erfgenamen de kinderen van zijn halfbroer Adriaen Verhaer en van zijn halfzus Margrieta Verhaer verwekt door Dirck Fredericksz Hamel. Cornelis Benschop is dus de halfoom van Hendrick Hamel. Als hij overlijdt is Hendrick Hamel één van de erfgenamen van de zeer riante erfenis en moet beschreven worden waar hij op dat moment is. Dan blijkt hoe verwarrend familieverhalen kunnen zijn. Cornelis werd begraven op 21 februari 1692 in Den Haag. Een datum die voor een kritische onderzoeker wel heel dicht bij 12 februari 1692, de veronderstelde overlijdensdatum van Hendrick, ligt. Als de familie samen komt om de erfenis van deze welgestelde halfoom te verdelen blijkt dat de kinderen van Margrieta Verhaer, Hendrick, Goossen en Johannes Hamel, niet meer genoemd worden. De erfenis is inmiddels opeisbaar door de erfgenamen van Hendrick, Goossen en Johannes Hamel. Van Hendrick zijn huwelijk noch kinderen bekend. Goossen laat een testament opmaken in 1657 waarin hij als erfgenamen twee nichtjes van de familie Verhaer benoemd. Dit is zijn laatste levensteken want als de familie de erfenis van Hendrick opeist in 1660 wordt hij niet meer genoemd. Van Johannes weten we dat hij in 1661 vertrekt met de VOC en zijn vrouw met drie kinderen achter laat. Als erven van Cornelis van Benschop aan de Hamelkant van de familie worden genoemd: Margriet Hamel gehuwd met Jacob Vervooren[i], Dirck Hamel[ii], en Henderica[iii] Hamel gehuwd met Jan van Gent.[iv] Hieruit vallen een paar zaken op te maken:

· Ten eerste zijn de drie kinderen die bij Dirck Hamel en Margrieta Hamel genoemd worden door Van Kuijl dus niet hun kinderen maar hun kleinkinderen. Hun echte kinderen, buiten Hendrick, worden niet genoemd.

· Ten tweede: omdat de eigenlijke erfgenamen Hendrick, Goossen en Johannes niet meer genoemd worden, blijkt de familie er vanuit te gaat dat zij zijn overleden. Omdat data en plaatsen van overlijden niet genoemd worden, wat gebruikelijk was om hun erfrecht te bewijzen, blijkt dat deze hen onbekend waren. Op zich niet uniek. Over de personeelsleden van de VOC uit de 17de eeuw, en hun lot, is maar heel weinig bekend door het ontbreken van het grootste deel van de personeelsadministratie.

Er kan nog wel een kanttekening gemaakt worden bij het handelen van de notaris die voor de afwikkeling van de erfenis van Cornelis Benschop heeft zorg gedragen. Dat de kinderen van Johannes in plaats gesteld worden van hun voor overleden vader is vanzelfsprekend, maar zij komen niet automatisch alleen in plaats van Hendrick en Goossen. Als Hendrick is overleden zonder een testament op te maken, en er is (nog) niets gevonden dat op het tegendeel wijst dan had zijn erfdeel verdeeld moeten worden onder al zijn erfgenamen en daar hadden de afstammelingen van zijn halfbroer Frederick en zijn halfzus Anna Maria ook bij genoemd moeten worden. Als Hendrick wel een testament heeft opgemaakt dan had de notaris plaats en datum van handelen én de daarin bepaalde erfgenamen op moeten voeren. De naam van Hendrick wordt in de hele afhandeling niet eens genoemd. Dat maakt de genoemde overlijdensdatum en plaats van Hendrick wel heel onwaarschijnlijk en dus ligt het meer in de lijn van veronderstelling dat ook deze vermelding niet correct is en de (veronderstelde) informant van Van Kuijl ook hier de fout in is gegaan door zijn oudoom Hendrick te verwarren met zijn half- achteroudoom Cornelis Benschop.

Ach het was ook allemaal al meer dan veertig jaar geleden gebeurd en leek misschien wat minder belangrijk. Er was ooit iets geweest met een spannend avontuur en een grote erfenis. Hij kon ook niet weten dat over die Hendrick Hamel nog zo veel geschreven zou gaan worden en er zelfs een museum over hem zou komen.

[i] Een doop van haar is niet gevonden maar bij de doop van de kinderen van Margriet Hamel en Jacobus Vervooren waren Dirck Hamel en zijn vrouw Maria Hanneman getuigen

[ii] Dirk huwde inderdaad met genoemde vrouwen maar tot nu toe zijn slechts de dopen van 7 kinderen terug gevonden. Bij de doop van zijn dochter Anna Maria op 19.1.1691 in Den Haag was Cornelis Benschop één van de getuigen

[iii] Van Henderica is geen geboorte gevonden. In de grafadministratie van de kerk komt voor: Het tweede graf van de zesde regel van het noorderpand is van Dirk Hamel, nu Dirk en Hendrika Hamel (dtb Gorinchem 21 f 46v)

[iv] Johannes Hamel huwde 7 juli 1658 in Gorinchem met Adriaentjen Jansz. Hij verklaart 10.9.1656 zijn verloofde met wie hij later zou trouwen te hebben bevrucht (not. Archief Gorinchem 4004) Laat 25.8.1658 een zoon Dirck dopen in Gorinchem en ging naar Indië met achterlating van een vrouw en drie kinderen (ORA Gorinchem 164, f 7. Met dank aan R.F. van Dijk)

Copyright: Valentine Wikaart - Derkzen, september 2017